Cad is cáin ann?

Tá cineálacha éagsúla cánacha ann, ach is é an rialtas i gcónaí a bhailíonn an t-airgead seo ó dhaoine agus ó ghnólachtaí. Úsáidtear an t-airgead seo ansin chun áiseanna agus seirbhísí ar leith a mhaoiniú, mar shampla ospidéil, scoileanna, músaeim, leabharlanna, srl.

Is iad na polaiteoirí tofa i do thír féin, a thagann le chéile i bparlaimint, a shocraíonn an méid cánach a íocfaidh tú. De bhrí gurb iad ionadaithe na ndaoine a shocraíonn saincheisteanna cánach agus mar sin de, bíonn dlisteanacht chánach ann. Is féidir le polaiteoirí rátaí cánach agus socruithe cánach eile (ar a dtugtar na 'boinn chánach') a athbhreithniú agus a athrú.

Faigh amach cé a shocraíonn na rudaí a ngearrfar cáin orthu i do thírse.
Féach do láithreán gréasáin náisiúnta cánach.

Cánachas pearsanta
Nuair a thosaíonn tú ag obair agus nuair a shroicheann do thuarastal leibhéal áirithe, bíonn ort 'cáin ioncaim' a íoc. Bíonn an méid cánach bunaithe ar an méid a thuilleann tú, agus bíonn sé difriúil ó thír go tír.

Sa Bheilg, mar shampla, is é 45 % an ráta cánach ioncaim má thuilleann tú idir €20 600.01 agus €37 750 sa bhliain. San Ostair, is é 43.2 % an ráta cánach ioncaim má thuilleann tú idir €25 001 agus €60 000. In Éirinn, is é 20 % an ráta cánach má thuilleann tú suas go €33 800 sa bhliain, ach is é 40 % an ráta má thuilleann tú os cionn €33 800.

Cáin mhaoine
Má tá teach, árasán, foirgneamh nó talamh ag duine nó má fhaigheann siad le huacht é, tá maoin acu. Bíonn ort cáin a íoc ar mhaoin i ngach tír AE, más leatsa an mhaoin.

Cáin chorparáide
Bíonn cáin do chuideachtaí — a dtugtar cáin chorparáide air, leis — le híoc ag cuideachtaí, clubanna, comharchumainn agus cumainn neamhchorpraithe ar an mbrabús a dhéanann siad. Údaráis náisiúnta a shocraíonn na rialacha agus ní hionann na rialacha i ngach tír.

Cáin chomhshaoil
Díríonn sí seo ar thruailliú. Dá airde an cháin a bhíonn le híoc agus táirgí truaillitheacha á gceannach nó á n-úsáid, is lú an seans go gceannóidh nó go n-úsáidfidh tú iad. Mar sin díspreagann an cháin iompraíocht a dhéanfadh dochar don chomhshaol. Cuirtear an cháin seo i bhfeidhm, go hiondúil, ar tháirgí fuinnimh, mótarfheithiclí, truailliú aeir agus uisce, srl.

Cáin tomhaltais, Cáin Bhreisluacha (CBL)
Tá rátaí caighdeánacha CBL ag an Aontas Eorpach, ach is féidir le tíortha iad seo a chur i bhfeidhm faoi mar is rogha leo. Is gnách CBL a íoc ar gach earra agus seirbhís.

Íocann tú cáin gach uair a cheannaíonn tú rud ar líne agus gach uair a thaistealaíonn tú
. Is gnách cead a bheith ag taistealaithe earraí suas go luach nó méid áirithe a thabhairt isteach ina dtír féin. Dleacht a thugtar ar an gcáin a ghearrtar ar rud ar bith os cionn na teorann sin.

Má cheannaíonn tú earraí ar líne ó thír eile, is féidir go mbeidh ort dleacht chustam a íoc, ag brath ar cá háit ar cuireadh na hearraí sa phost.

Ní ghearrtar dleachtanna custam ar earraí a thagann ó laistigh den Aontas Eorpach. Má cheannaíonn tú táirge ó thír nach tír AE í, is iompórtálaí thú sa chás sin. Ciallaíonn sin go gcaithfidh tú dleacht mháil agus chustaim a íoc, chomh maith le CBL.

Is fíor go raibh uair ann nuair nár íocamar cáin. Ach ba shin ré na bhfear pluaise! Thiar ansin, b'éigean do dhaoine a líon tí a chosaint, teach a thógáil agus a lán eile a dhéanamh le cois – agus gan aon tacaíocht.

Ó fhiagaí cnuasaitheoirí go lucht cathracha

De réir a chéile, thosaigh daoine ag maireachtáil le chéile i sráidbhailte, ansin i gcathracha. Chuir siad ‘conradh sóisialta’ ar bun, chun soláthar a dhéanamh do thacaíocht pobail.

I gceist sa tacaíocht seo bhí bóithre a thógáil, leanaí a mhúineadh, aire a thabhairt dóibh siúd atá breoite – na rudaí go léir a dhéanann an saol níos fusa orainn ar fad. Chun íoc as na seirbhísí seo, caithfidh gach duine a chion a dhéanamh, agus is trí cháin a íoc a dhéantar é.

D'fhéadfaí cáin a íoc a chur i gcomparáid le dul ar saoire le cairde.

An ndeachaigh tú ar saoire le cairde riamh?

An ndeachaigh tú ar saoire le cairde riamh? An chéad uair eile, iarr ar gach duine méid áirithe airgid a chur i muicín taisce agus úsáid an t-airgead bailithe seo do chostais cosúil le bia, a bhaineann libh ar fad. Tá sé seo i bhfad níos fusa ná bheith ag iarraidh a dhéanamh amach cé mhéad atá le híoc ag gach duine tar éis gach béile nó turas chuig an siopa bia! Díreach mar an gcéanna, bailíonn do rialtas airgead chun saol an tsaoránaigh a dhéanamh níos simplí.

ENRanna, fondúireachtaí, bronntanais charthanacha

I dtíortha áirithe, nuair a thugtar airgead d'eagraíochtaí neamhrialtasacha (ENRanna), d'fhondúireachtaí nó do charthanais – sa raon ó eagraíochtaí a mhaoiníonn taighde leighis go heagraíochtaí a chothabhálann foirgnimh oidhreachta – is féidir leat faoiseamh cánach a fháil.

Tá an Bheilg agus an Rómáin i measc na dtíortha sin inar féidir leat bronntanais charthanacha a lua ar do dhearbhú cánach ag deireadh na bliana. Aisíoctar leat cuid den airgead a bhronn tú (ar choinníoll gur ar charthanas cláraithe a bhronn tú é).

What are tax evasion and tax fraud?

What do we mean when we say ‘shadow
economy’ or ‘black market’?

This happens when goods and services are paid for in cash without a receipt, and are not declared for tax.

Isn’t this easy for me to avoid?
Not necessarily. If you buy something in a shop and you don’t get a receipt, it’s possible that the owner is not making a full tax declaration.

What is ‘tax fraud’?

When people or businesses deliberately try to hide their money to escape paying tax, it is called ‘tax fraud’.

What is ‘tax evasion’?

When people cheat to pay less, this is called ‘tax evasion’.

Total losses are estimated to be up to €1 trillion a year in the EU!

(you could buy 40 000 000 cars with this money)

Tax fraud and tax evasion limit a country’s ability to raise money and implement economic and social policies. That could mean cuts in funding for public services such as health care or education, and a slower economy.

Ról an Aontais Eorpaigh

Is cúram ar do rialtas náisiúnta é cánacha a bhailiú agus calaois agus imghabháil cánach a throid.

Is é ról an Aontais maoirsiú a dhéanamh ar chur chun feidhme na mbeartas cánach atá cinnte ag do rialtas. Ag an am céanna, tá ról gníomhach ag an Aontas i réimsí mar chothromas cánach i measc gnólachtaí, CBL, agus réimsí eile dá sórt.

Cad iad Cearta Maoine Intleachtúla agus cad is góchumadh ann?

Cabhraigh le Tina an cinneadh ceart a dhéanamh!

An chéad sampla

Ba mhaith le Tina éisteacht leis an albam nua ó Lady Lala.

Cad a mholfá di a dhéanamh?

Dul go dtí an siopa agus an t-albam a cheannach;
É a íoslódáil ó ardán dlíthiúil íoslódála;
Dul chuig láithreán gréasáin faiseanta ar a mbíonn an ceol go léir saor in aisce, ar chuala sí faoi ó chara;
Gan an t-albam a íoslódáil. Ba chóir do Tina éisteacht leis trí ardán dlíthiúil sruthaithe.

Má d'fhreagair tú ‘1’, ‘2’ nó ‘4’, is féidir leat a bheith cinnte go mbainfidh Lady Lala tairbhe as rogha Tina.

Má d'fhreagair tú ‘3’, gach seans gur chuir an láithreán gréasáin ceol Lady Lala ar fáil gan cead uaithi.

An dara sampla

Ba mhaith le Tina na cluasáin agus an t-léine "Lady Lala" is déanaí a cheannach

Cad a mholfá di a dhéanamh?

Dul chuig láithreán gréasáin Lady Lala agus na táirgí a cheannach ansin;
Iad a cheannach ó stainnín margaidh ar inis a cara David di faoi; tá rudaí thar a bheith saor ann!;
Dul chuig ceolchoirm Lady Lala i gceann dhá mhí agus na táirgí a cheannach ansin.

Má d'fhreagair tú ‘1’ nó ‘3’, is féidir leat a bheith cinnte go mbainfidh Lady Lala tairbhe as rogha Tina.

Má d'fhreagair tú ‘2’, gach seans gur earraí bréige iad an t-léine agus na cluasáin shaora ag an margadh.

Mar sin... cad is earra góchumtha ann, i mbeagán focal?

Táirge atá ina chóip de tháirge bunaidh (bróga spóirt, mar shampla) agus a dhíoltar ansin mar earra góchumtha. Ní éadaí amháin a bhíonn i gceist – is féidir le ceol, bogearraí, cógais, páirteanna do chairr agus d'eitleáin, bréagáin, earraí leictreonacha, srl. a bheith bréagach.

...agus cad mar gheall ar CMI?

De bhrí gur Lady Lala a dhéanann a cuid albam, meastar go 'mbaineann' an ceol léi. Sin an rud a dtugtar 'Cearta Maoine Intleachtúla' orthu.

Conas is féidir liom táirgí bréige a sheachaint?

Fíricí agus figiúirí ó áiteanna éagsúla san Aontas Eorpach

In 2015, ba ionann ioncam cánach (lena n-áirítear ranníocaíochtaí sóisialta) i dtíortha AE agus 40 % den Olltáirgeacht Intíre, agus is ó cháin a tháinig timpeall 89 % d'ioncam iomlán rialtais.
San Eoraip, bhí an coibhneas is airde idir ioncam cánach 2015 agus OTI ag an bhFrainc (47.9 % den OTI), ansin ag an Danmhairg (47.6 %) agus an Bheilg (47.5 %). Ag Éirinn (24.4 %), an Rómáin (28.0 %), an Bulgáir (29.0 %), an Liotuáin (29.4 %), an Laitvia (29.5 %) agus an Eilvéis (28.1 %) a bhí na sciartha ba lú.
Athraíonn ioncam cánach ó bhliain go bliain. Is iad na príomhchúiseanna leis sin athruithe ar ghníomhaíocht gheilleagrach (leibhéil fostaíochta, díol earraí agus seirbhísí, srl.) agus ar reachtaíocht chánach (rátaí cánach, an bonn cánach, tairsí, díolúintí, srl.). Bíonn toradh acu sin ar bhuiséad caiteachais an rialtais.

Cad is cáin ann?

D'fhéadfaí cáin a íoc a chur i gcomparáid le dul ar saoire le cairde.

ENRanna, fondúireachtaí, bronntanais charthanacha

What do we mean when we say ‘shadow economy’ or ‘black market’?

What is ‘tax fraud’?

What is ‘tax evasion’?

Cad iad Cearta Maoine Intleachtúla agus cad is góchumadh ann?

Ba mhaith le Tina éisteacht leis an albam nua ó Lady Lala.

Cad a mholfá di a dhéanamh?

Ba mhaith le Tina na cluasáin agus an t-léine "Lady Lala" is déanaí a cheannach

Cad a mholfá di a dhéanamh?

Mar sin... cad is earra góchumtha ann, i mbeagán focal?

...agus cad mar gheall ar CMI?

Conas is féidir liom táirgí bréige a sheachaint?

Fíricí agus figiúirí ó áiteanna éagsúla san Aontas Eorpach

What do we mean when we say ‘shadow
economy’ or ‘black market’?